Πέμπτη 9 Οκτωβρίου 2014

Αλέχο Καρπεντιέρ - Ένας στρατευμένος συγγραφέας

Ο Αλέχο Καρπεντιέρ γεννήθηκε το 1904 στην Αβάνα. Ηταν γιος ενός Γάλλου και μιας Ρωσίδας. Τα νηπιακά του χρόνια τα έζησε στην Αβάνα. Επειτα η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη. Επιστρέφοντας στην Κούβα ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία. Εξαιτίας της οξύτατης κριτικής για το δικτάτορα Ματσάδο φυλακίστηκε για ένα χρόνο (1927 - 1928).
Μετά την αποφυλάκισή του πήγε στο Παρίσι, όπου συνδέθηκε με το κίνημα του σουρεαλισμού. Η επίδραση του σουρεαλισμού είναι εμφανής στα πρώτα λογοτεχνικά βήματά του. Αργότερα τον αποκήρυξε, ως παρακμιακό.
Οταν επέστρεψε στην Κούβα, παρά την ανατροπή του Ματσάδο, το πολιτικό κλίμα ήταν χειρότερο από ποτέ. Πικραμένος εγκατέλειψε ξανά τη χώρα και εγκαταστάθηκε στη Βενεζουέλα. Επέστρεψε οριστικά στην Κούβα το 1959, μετά το θρίαμβο της Κουβανέζικης Επανάστασης, την οποία υπηρέτησε ως διευθυντής των Εθνικών Εκδόσεων και αντιπρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Κουλτούρας. Πέθανε το 1980 στο Παρίσι, όπου υπηρετούσε σαν πολιτιστικός ακόλουθος της κουβανέζικης πρεσβείας.
Το 2004 έκλεισαν 100 χρόνια από τη γέννησή του. Επιστρέφοντας στον Αλέχο Καρπεντιέρ ανακαλύπτουμε μια λογοτεχνία χωρίς σύνορα. Τα έργα του «Ο αιώνας των φώτων» και το «Βασίλειο αυτού του κόσμου» θεωρούνται «κλασικά». Ο Κουβανέζος μουσικολόγος και συγγραφέας γνώριζε την τέχνη διαπερνώντας το τοπικό να επιτυγχάνει το οικουμενικό. Ηταν ποτισμένος με την ικανότητα της παρατήρησης του ανθρώπου, των τεχνών και της ιστορίας του 20ού αιώνα. Στο «στρατευμένο» ανθρωπιστικό έργο του Καρπεντιέρ εκφράζονται οι αιώνιοι πόθοι της ατομικής και συλλογικής ελευθερίας, αλλά και οι υπαρξιακές θλίψεις της ανθρώπινης ψυχής.
Μεγαλωμένος μέσα σε ένα μορφωμένο περιβάλλον, ο Καρπεντιέρ αφομοίωσε τη δυτική κουλτούρα και συγχρόνως έσκυψε, από τη νιότη του, πάνω στην τοπική λαϊκή παράδοση της χώρας του. Οι άνεμοι της ανανέωσης της τέχνης, ο απόηχος των μεγάλων πολιτικών γεγονότων της δεκαετίας του 1920 στην Ευρώπη, φτάνουν στην Κούβα και ξυπνούν το πνευματικό και ιδεολογικό ενδιαφέρον της γενιάς του 1920, στην οποία συμμετέχει ο Καρπεντιέρ. Για τους Κουβανέζους διανοούμενους ανανέωση σημαίνει αναζήτηση και ανακάλυψη της εθνικής τοπικής συνείδησης.
Επικεφαλής αυτής της τάσης είναι ο Φερνάντο Ορτις, ο οποίος προτρέπει τους νέους διανοούμενους να αποκτήσουνε μια νέα αντίληψη για το δικό τους κόσμο, επανεκτιμώντας τον περιφρονημένο κουβανέζικο κόσμο, κόσμος που θα επιδράσει και σε άλλες πολιτιστικές εκφράσεις, όπως είναι η θρησκεία, ο χορός και η μουσική.
Ο συγγραφέας υιοθετώντας αυτές τις απόψεις, έχοντας διαμορφώσει την πολιτιστική και ιδεολογική του συνείδηση, υποστηρίζει από το Παρίσι: «Πρέπει να βρούμε το οικουμενικό στα σπλάχνα του τοπικού και στο τυχαίο και περιορισμένο το αιώνιο».
Μεγάλη είναι η συμβολή του στη διαμόρφωση της πολιτιστικής συνείδησης όχι μόνο της Κούβας, αλλά και ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής. Η πολιτιστική συνείδηση αποτελεί τη βάση για την απόκτηση εθνικής συνείδησης, απαραίτητης στους αγώνες των λαών για την υπεράσπιση της εθνικής τους ανεξαρτησίας.
Στον περίφημο πρόλογό του (1949) στο έργο του «Το βασίλειο αυτού του κόσμου» γράφει με μορφή μανιφέστου, αναφερόμενος σε ένα ταξίδι του στην Αϊτή: «Σε κάθε βήμα έβρισκα το πραγματικό θαυμαστό... Ομως, σκεφτόμουν επιπλέον πως αυτή η παρουσία και η δύναμη του πραγματικά θαυμαστού δεν ήταν προνόμιο μόνο της Αϊτής, αλλά κληρονομιά ολόκληρης της Αμερικής, όπου ακόμη δεν έχει σταματήσει η παραγωγή κοσμογονιών. Το πραγματικά θαυμαστό βρίσκεται σε κάθε βήμα στην ιστορία της ηπείρου».
Επιστρέφοντας οριστικά στην Κούβα, το 1959, στρατεύεται στην υπηρεσία της Επανάστασης, την οποία υπηρετεί πιστά μέχρι το θάνατό του. Μαχόμενος μαρξιστής - κομμουνιστής συνεχίζει το έργο του, το οποίο γίνεται πιο γόνιμο ιδεολογικά και πολιτικά. Στα έργα αυτής της περιόδου αναλύει όλα τα ιστορικά γεγονότα, από την ανακάλυψη της Αμερικής μέχρι την Κουβανέζικη Επανάσταση. Η Γαλλική Επανάσταση και ο απόηχός της στην Καραϊβική, η ανεξαρτησία της Αϊτής, οι ναπολεόντειες επεμβάσεις, η Οκτωβριανή Επανάσταση, ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος και πολλά άλλα γεγονότα τον απασχόλησαν. Η ανάλυση των δικτατοριών και των δικτατόρων της Λ. Αμερικής καλύπτει μεγάλο μέρος των έργων του.
Ο Καρπεντιέρ πίστευε ότι φύση, κουλτούρα, αισθητική, ράτσα και πολιτική είναι διαφορετικοί τρόποι για να ονομάσεις το ίδιο πράγμα. Το θαύμα της πραγματικής Αμερικής...
Σήμερα τη μεγάλη αξία του έργου του αναγνωρίζουν και οι ιδεολογικο-πολιτικοί αντίπαλοι της Κούβας, όσο κι αν κάποιοι θαυμαστές του έργου του στέκονται μόνο στην αισθητική αξία, υποβαθμίζοντας το ιδεολογικό του περιεχόμενο. Πέραν, όμως, της αισθητικής αξίας, εκείνο που μετράει στις μέρες μας είναι το μήνυμα που εκπέμπει τα σύνολο του έργου του. Ο άνθρωπος καταξιώνεται μέσα από το λαό του και την ιστορία του. Συγχρόνως η δική του ιστορία είναι και ιστορία ολόκληρου του κόσμου, όλων των λαών που αγωνίζονται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης και ελευθερίας τους.

Κική Αλεξοπούλου
Ριζοσπάστης, 27 Φλεβάρη 2005

Δεν υπάρχουν σχόλια: